Ε. Η μεγάλη ακμή του βυζαντινού κράτους

23. Η νομοθεσία και η διοίκηση εκσυγχρονίζονται 

24. Η κρίση της εικονομαχίας διχάζει τους Βυζαντινούς

25. Η ανάπτυξη των γραμμάτων και η μελέτη των Ελλήνων κλασσικών . 

26. Η καθημερινή ζωή των Βυζαντινών στην ύπαιθρο 

27. Το Βυζάντιο φτάνει στο απόγειο της ακμής του .

   

Μέση βυζαντινή περίοδος

 H ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

1.    Η περίοδος των Ισαύρων

Με λίγα λόγια……

  
    Η αυτοκρατορία αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα εξαιτίας των μακροχρόνιων πολέμων.  Οι  παλιές επαρχιακές πόλεις έχουν εξαφανιστεί, μαζί με κοινωνικές ομάδες, και τη θέση τους έχει πάρει η πόλη-κάστρο, στην οποία στην ουσία την εξουσία έχουν οι δυνατοί.
   Στα χρόνια των Ισαύρων αυτοκρατόρων έγιναν τολμηρές μεταρρυθμίσεις στη νομοθεσία και στη διοίκηση: 

      - Χωρίστηκε η αυτοκρατορία σε θέματα, οργανώθηκε ο στρατός, τοποθετήθηκαν στα σύνορα οι ακρίτες.

   -    Φορολογήθηκαν τα εκκλησιαστικά και μοναστηριακά κτήματα, το κράτος απέκτησε νέα έσοδα
   - Ψηφίστηκαν νόμοι για καλύτερες συνθήκες ζωής στους αγρότες και τους κτηνοτρόφους. .
   - Ανατέθηκε στους δικαστές η πιστή εφαρμογή των νόμων.
  Θα ακολουθήσει περίοδος μεγάλης ακμής του βυζαντίου, η χρυσή εποχή του βυζαντίου.

Όμως:
   
Τα μέτρα δυσαρέστησαν δυνατούς και εκκλησία. Επίσης δημιουργήθηκε το πρόβλημα της λατρείας των εικόνων με αποτέλεσμα να διχαστεί  διχάστηκε ο λαός σε εικονομάχους και σε εικονολάτρες , να καταστραφούν έργα τέχνης και να σκιαστεί το σπουδαίο έργο των Ισαύρων.  Το πρόβλημα της εικονομαχίας λύθηκε οριστικά με την αναστήλωση των εικόνων .

 

περισσότερα

•    Την περίοδο που μελετήσαμε μέχρι τώρα (7ο. 8ο, 9ο αι.),  η αυτοκρατορία δέχτηκε επιθέσεις τόσο από εχθρούς που την απασχολούσαν από   προηγούμενα χρόνια (Πέρσες,, 'Aβαροι, Σλάβοι), όσο και από νέους, που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά ('Aραβες, Βούλγαροι).

•    Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι ότι οι εχθρικές επιθέσεις δεν περιορίζονταν μόνο στις συνοριακές περιοχές του κράτους, αλλά απλώνονταν βαθιά στο εσωτερικό του απειλώντας ακόμη και την ίδια την Πρωτεύουσα.

•     Επίσης, πολλοί λαοί εγκαταστάθηκαν σε περιοχές του βυζαντινού κράτους και δημιούργησαν τα δικά τους κράτη. Έτσι έγιναν μόνιμη απειλή για το βυζάντιο.

•    Οι  παλιές επαρχιακές πόλεις έχουν εξαφανιστεί, μαζί με κοινωνικές ομάδες, και τη θέση τους έχει πάρει η πόλη-κάστρο, στην οποία στην ουσία την εξουσία έχουν οι δυνατοί.

Τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει η αυτοκρατορία

Μεγάλες αλλαγές έγιναν και στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας εξαιτίας και των μακροχρόνιων πολέμων.   Οι βυζαντινοί είχαν να αντιμετωπίσουν νέα προβλήματα:

*     Αποδιοργανώθηκε  ο στρατός των συνόρων και των ακριτικών περιοχών

*     Αποδυναμώθηκε οικονομικά το κράτος

*     Μειώθηκαν οι εργάτες που δούλευαν στην ύπαιθρο

*     Οι νόμοι δεν εφαρμόζονταν με δίκαιο τρόπο για όλους

*     Οι μικροκαλλιεργητές έχαναν τα κτήματά τους και γίνονταν  δουλοπάροικοι

*      Οι Δυνατοί αύξησαν τη δύναμή τους.

Αλλαγές στη διοίκηση και τη νομοθεσία από το Λέοντα Γ΄ τον Ίσαυρο

•      Χώρισε την αυτοκρατορία σε μεγάλες περιφέρειες, τα θέματα. Όρισε σαν διοικητές στρατηγούς.

•      Μοίρασε γη στους γεωργούς ακριτικών περιοχών, με τον όρο να την καλλιεργούν οι ίδιοι και να στρατεύονται για να την προστατέψουν. Αυτοί ήταν οι Ακρίτες.

•      Επέβαλε φόρο στα εκκλησιαστικά και μοναστηριακά κτήματα.

•      Αφαίρεσε από τους κληρικούς και τους μοναχούς την ευθύνη της δημόσιας εκπαίδευσης.

•     Ανέθεσε την τήρηση των νόμων στους δικαστές. Θεωρούσε το έργο τους το πιο σημαντικό από όλα και τους προέτρεπε να μην είναι ούτε πολύ αυστηροί ούτε πολύ επιεικείς.

•    Προσάρμοσε τους νόμους του Ιουστινιανού στις ανάγκες της εποχής:   

•  Στην  Εκλογή, συλλογή  νόμων γραμμένων σε απλή ελληνική γλώσσα, που μπορούσαν όλοι να καταλάβουν, όριζε ότι όλοι οι πολίτες είναι ίσοι απέναντι στο νόμο και τη δικαιοσύνη.

•    Στο Γεωργικό νόμο όριζε με λεπτομέρειες τους κανόνες που ρύθμιζαν την αγροτική ζωή  και προστάτευσε την περιουσία των ελεύθερων γεωργών και των κτηνοτρόφων από την εκμετάλλευση των μεγαλοκτηματιών .

Αποτελέσματα

Με μέτρα που πήρε για την οικονομία, τη διοίκηση και τη νομοθεσία

• Προστατεύτηκαν καλύτερα οι επαρχίες από τις επιδρομές,

αφού οργανώθηκε καλύτερα ο στρατός και φυλάσσονταν πιο αποτελεσματικά τα σύνορα.

• Ανακουφίστηκαν οι μικροκαλλιεργητές και οι φτωχοί

• Το  κράτος απέκτησε νέα έσοδα από τη φορολόγηση των κτημάτων

•  Η φορολογία έγινε πιο δίκαιη

• Δυσαρεστήθηκαν οι πλούσιοι και η Εκκλησία από τη φορολόγηση των κτημάτων.

Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΔΙΧΑΖΕΙ ΤΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ

726-843μΧ

Οι αποφάσεις του Λέοντα Γ' του Ίσαυρου και του Κωνσταντίνου Ε'

•    να απαγορεύσουν τη λατρεία των εικόνων

•    να φορολογήσουν τα εκκλησιαστικά και μοναστηριακή κτήματα και

•     να υποχρεώσουν τους μοναχούς να υπηρετούν στο στρατό, προκάλεσε αναταραχή΄

Δημιουργήθηκαν δύο παρατάξεις: οι εικονομάχοι και οι εικονολάτρες,

που υποστήριζαν με φανατισμό τις απόψεις τους.

Αυτή η θρησκευτική έριδα, που  κράτησε από το 726 ως το 843μχ και διαίρεσε τους Βυζαντινούς σε δύο παρατάξεις, ονομάστηκε εικονομαχία.

Το πρόβλημα της εικονομαχίας λύθηκε το 843μΧ οριστικά με την αναστήλωση των εικόνων.

Συνέπειες

•    Στη διάρκεια της σύγκρουσης μεταξύ των δύο παρατάξεων πολλοί έχασαν τη ζωή τους, φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν .

•    Καταστράφηκαν πολλά έργα τέχνης.

•    Οι σχέσεις Βυζαντίου και Δυτικής εκκλησίας διαταράχτηκαν .

•     Ο Λέων Γ' έχασε μεγάλο μέρος από τη δόξα του για τη νίκη του εναντίον των Αράβων.

                                                                                                                      

Επιχειρήματα των εικονομάχων

       • Οι εικόνες αναπληρώνουν τα είδωλα και άρα αυτοί που τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες [...]. Όμως δεν πρέπει να προσκυνούμε κατασκευάσματα των ανθρώπινων χεριών και κάθε είδους ομοίωμα [...]. Πληροφόρησέ με ποιος μας κληροδότησε αυτή την παράδοση, δηλαδή να σεβόμαστε και να προσκυνούμε κατασκευάσματα χεριών, ενώ ο Θεός απαγορεύει την προσκύνηση, και εγώ θα συμφωνήσω ότι αυτό είναι νόμος του Θεού.
—Από επιστολή του Λέοντος Γ’ στον πάπα Γρηγόριο Β’, Travaux et mémoires 3 (1968) 279

 

Επιχειρήματα των εικονολατρών

•          Εφόσον προσκυνώ και σέβομαι το σταυρό και τη λόγχη, τον κάλαμο και τον σπόγγο, με τα οποία οι θεοκτόνοι Ιουδαίοι προσέβαλαν και σκότωσαν τον Κύριό μου, γιατί όλα αυτά στάθηκαν όργανα του έργου της σωτηρίας των ανθρώπων, πώς να μην προσκυνήσω και τις εικόνες που κατασκευάζουν οι πιστοί με αγαθή προαίρεση και με σκοπό τη δοξολογία και την ανάμνηση των παθημάτων του Χριστού;

•          Και εφόσον προσκυνώ την εικόνα του σταυρού που κατασκευάζεται από οποιοδήποτε υλικό, πώς να μην προσκυνήσω την εικόνα του Χριστού που κατέστησε σωτήριο τον σταυρό; Ότι δεν προσκυνώ την ύλη είναι φανερό, διότι, αν καταστραφεί το εκτύπωμα ενός σταυρού που είναι κατασκευασμένος από ξύλο, παραδίδω το ξύλο στη φωτιά. Το ίδιο συμβαίνει και με το ξύλο των εικονισμάτων, όταν αυτά καταστραφούν.
—Ιωάννης Δαμασκηνός, Περί εικόνων, Λόγος δεύτερος κεφ. 19, Migne, Patrologia Graeca, τ. 94, στήλη 1305

μια σύγχρονη άποψη για την εικονομαχία

«Η παθιασμένη λογοτεχνία της εποχής, η μόνη που έφτασε ως εμάς, αμαυρώνει και δυσφημεί σκόπιμα το έργο και την προσπάθεια των εικονομάχων αυτοκρατόρων, που εργάστηκαν όλοι και με όλες τους τις δυνάμεις για να σώσουν το Βυζάντιο από τον αραβικό κίνδυνο».     Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ,  Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

                                                                                                                                                          

 Η  εποχή των Μακεδόνων

Το Βυζάντιο φτάνει στο απόγειο της δόξας του

Από τον 9ο έως τον 11ο αιώνα στο θρόνο του Βυζαντίου ανέβηκαν οι Μακεδόνες αυτοκράτορες. 

 

με λίγα λόγια.....

Στα χρόνια διακυβέρνησης των Μακεδόνων:
• Το κράτος αναδιοργανώθηκε και μεγάλωσε. (Χρυσή εποχή του βυζαντίου)
• Ψηφίστηκαν φιλάνθρωποι και δίκαιοι νόμοι , όπως ο νόμος του Αλληλέγγυου,   που προστάτευε τους μικροκαλλιεργητές από τους δυνατούς.
• Άνθισαν ιδιαίτερα τα γράμματα και οι τέχνες.
• Δημιουργήθηκαν και λειτούργησαν ανώτατες σχολές. (Μακεδονική αναγέννηση)
• Διδάχτηκαν και διασώθηκαν πολλά αρχαία ελληνικά κείμενα.
• Προόδευσε η γεωργία, η βιοτεχνία και το εμπόριο.



 περισσότερα.....

Τα μέτρα που πήραν

•          Οργανώθηκε ο στρατός, απελευθερώθηκαν κατακτημένα βυζαντινά εδάφη.

•          Νίκησαν του Σαρακηνούς και πήραν τον ΄έλεγχο των εμπορικών δρόμων της Μεσογείου. Τα βυζαντινά πλοία μπορούσαν να ταξιδεύουν ελεύθερα .

•          Μετά τον εκχριστιανισμό των  Σλάβων και των Βούλγαρων εκχριστιανίστηκαν  Ρώσοι και Ούγγροι.

•          Οργάνωσαν καλύτερα τα θέματα.

•          Σημαντικό ρόλο στην οργάνωση του κράτους και την οικονομική του σταθερότητα παίζει η κωδικοποίηση του δικαίου:

-           Με τα  “Βασιλικά” εκσυγχρόνισαν τη νομοθεσία

-           με το “Επαρχιακό βιβλίο”   ρύθμισαν θέματα σχετικά με το εμπόριο

-          Έφτιαξαν νέους νόμους, τις “Νεαρές”  . 

 Ο πιο σημαντικός  νέος νόμος ήταν ο νόμος του "Αλληλέγγυου" του Βασιλείου του Β ' Βουλγαροκτόνου, που όριζε ότι οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των ταπεινών δηλ. των φτωχών, που δεν ήταν σε θέση να αντεπεξέλθουν στις φορολογικές τους υποχρεώσεις. Έτσι προσπάθησαν να προστατέψουν  τους μικροϊδιοκτήτες από τις αυθαιρεσίες των "δυνατών".

 Συνέπειες 

•          Τα μέτρα αυτά βοήθησαν στην ανάπτυξη της γεωργίας, της βιοτεχνίας, της ναυτιλίας και του εμπορίου φέρνοντας πλούτο και δόξα στην αυτοκρατορία.

•          Η περίοδος αυτή ήταν η λαμπρότερη της αυτοκρατορίας και ονομάστηκε "χρυσή εποχή του Βυζαντίου“.

•          Αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα οι τέχνες και τα γράμματα, γι αυτό ονομάστηκε η περίοδος αυτή Μακεδονική Αναγέννηση.

•          Η αυτοκρατορία αποκτά ακτινοβολία σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο.

H καθημερινή ζωή των βυζαντινών την περίοδο των Ισαύρων

και των Μακεδόνων (μέση περίοδος)

 Οι Δυνατοί

Δυνατοί λέγονταν οι ιδιοκτήτες των μεγάλων κτημάτων, οι γαιοκτήμονες :

•   αυτοί ασκούσαν την ουσιαστική εξουσία στην περιοχή τους

• είχαν συγκροτήσει ιδιωτικό στρατό 

Ήταν επικίνδυνοι για :
- την ενότητα του κράτους,
-τη μικρή ιδιοκτησία , τους μικροκαλλιεργητές

Από την εποχή του Ιουστινιανού έγιναν προσπάθειες να περιοριστεί η δύναμή τους.

•         Σιγά σιγά στη συνέχεια, και κυρίως με τις επιθέσεις των Αράβων,  oι  παλιές επαρχιακές πόλεις χάνουν  την οικονομική τους δύναμη και τη σημασία τους. Σταδιακά έδωσαν  τη θέση τους σε αγροτικούς οικισμούς, οι οποίοι  εξελίχθηκαν με το πέρασμα του χρόνου  σε πόλεις-κάστρα . Σε κάθε χωριό αναλογεί ένα κάστρο, όπου σε περίπτωση επιδρομής βρίσκουν καταφύγιο.

Ο Λέων ο Γ΄ο Ίσαυρος εξέδωσε το  «Γεωργικό νόμο»,  

μια συλλογή νόμων  που
-ρύθμιζαν την αγροτική ζωή
-ασχολούνταν με κοινά αδικήματα των αγροτών( με κλοπές   μικροπραγμάτων και φρούτων, με παραβάσεις και απροσεξίες των βοσκών, με ζημίες που γίνονταν στα ζώα ή ζημίες που προκαλούσαν τα ζώα)
-καταργούσαν   την καταναγκαστική εργασία
-καθιέρωναν  την ελευθερία  της μετακινήσεως.

Με το «Γεωργικό νόμο» προσπάθησε
-να προστατέψει την περιουσία των ελεύθερων γεωργών  και των κτηνοτρόφων από την εκμετάλλευση των δυνατών, που συχνά τους έπαιρναν τα κτήματά τους για χρέη και
-να κάνει καλύτερη τη ζωή τους,
- να εμποδίσει  την αύξηση της δύναμης των μεγαλογαιοκτημόνων που όλο και μεγάλωναν τα κτήματά τους .


  Στη συνέχεια οι Μακεδόνες αυτοκράτορες πήραν μέτρα κατά των δυνατών θεσπίζοντας νόμους για την προστασία των φτωχών από τις αρπακτικές διαθέσεις των δυνατών, γιατί η αύξηση της δύναμής τους ήταν απειλή για την ίδια την αυτοκρατορία . 

   Το "Αλληλέγγυο"  του Βασιλείου του Β '  ήταν νόμος που όριζε ότι οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των ταπεινών, δηλ. των φτωχών, που δεν ήταν σε θέση να ανταπεξέλθουν στις φορολογικές τους υποχρεώσεις.

 

Οι  παλιές επαρχιακές πόλεις την περίοδο αυτή έχουν πια χάσει την οικονομική τους δύναμη και τη σημασία τους. Σταδιακά έδωσαν  τη θέση τους σε αγροτικούς οικισμούς, οι οποίοι  εξελίχθηκαν με το πέρασμα του χρόνου  σε πόλεις-κάστρα . 


 


Σε κάθε χωριό αναλογεί ένα κάστρο, όπου σε περίπτωση επιδρομής βρίσκουν καταφύγιο.
Τη διοίκηση των χωριών ουσιαστικά την είχαν στα χέρια τους οι δυνατοί. Αυτοί πλήρωναν φόρους στο κράτος και στη συνέχεια τους εισέπρατταν από τους φτωχότερους πολίτες σε χρήμα, είδος ή εργασία. Όσοι δεν μπορούσαν να πληρώσουν τους δυνατούς δανείζονταν χρήματα με τόκο. από τους δυνατούς ή δούλευαν στα κτήματα των δυνατών μέχρι να τους ξεπληρώσουν. όσοι δεν μπορούσαν να επιστρέψουν τα δανεικά έχαναν τα κτήματά τους και γίνονταν δουλοπάροικοι.
 Σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας οι πλούσιοι γαιοκτήμονες προσπαθούν να αυξήσουν την περιουσία τους σε βάρος των μικροκαλλιεργητών. Πολλοί αυτοκράτορες προσπάθησαν να περιορίσουν τη δύναμη των δυνατών, όμως δεν τα κατάφεραν, το πρόβλημα παρέμενε και ήταν μια από τις αιτίες που αποδυναμώθηκε το βυζαντινό κράτος.
 
Πολλοί Βυζαντινοί ζούσαν στην ύπαιθρο, σε κωμοπόλεις και χωριά που βρίσκονταν στις πλαγιές των λόφων και κοντά σε πηγές.
Σε κάθε χωριό υπήρχε πλατεία και εκκλησία. Στις μέρες που γιόρταζαν τοπικοί άγιοι οργανώνονταν γιορτές και πανηγύρια.

Όλοι φρόντιζαν να μη λείπουν από το σπίτι τα βασικά αγαθά, το σιτάρι, το κρασί και το λάδι της χρονιάς, που αποθηκεύονταν στα κελάρια των σπιτιών.
Γύρω από τους οικισμούς υπήρχαν κήποι, περιβόλια, χωράφια σπαρμένα με δημητριακά και αμπέλια, ελιές και μουριές. Πιο μακριά υπήρχαν δάση και βοσκοτόπια.
Οι γυναίκες φρόντιζαν το σπίτι και τα παιδιά, ύφαιναν, κεντούσαν και βοηθούσαν στις περιόδους συγκομιδής.
Οι άνδρες ήταν γεωργοί, κτηνοτρόφοι, ψαράδες, ναύτες, τεχνίτες, μεταφορείς και μικρέμποροι. Διασκέδαζαν με το κυνήγι και το ψάρεμα.
Τα σπίτια των μικροκαλλιεργητών ήταν χωρίς ανέσεις, σε αντίθεση με αυτά των "δυνατών".

Η Μακεδονική αναγέννηση

Τον 9^ο και 10^ο αι (μετά την εικονομαχία) το Βυζάντιο γνώρισε μεγάλη πνευματική ανάπτυξη. Λειτουργούν δύο αξιόλογα εκπαιδευτικά ιδρύματα ( το Πανεπιστήμιο της μαγναύρας και η Πατριαρχική Σχολή στην Κων/πολη).
    Πνευματική άνθρωποι της εποχής μελέτησαν τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, κατέγραψαν τα έργα τους σε χειρόγραφα, τα στόλισαν με μικρογραφίες κι έτσι τα διέσωσαν.
    Ιδιαίτερη ανάπτυξη είχε και η βυζαντινή τέχνη. Οι αρχιτέκτονες έφτιαξαν ένα νέο τύπο ναού, ένα τετράγωνο κτίσμα , που είχε στο εσωτερικό του σχήμα σταυρού και στην κορυφή του τρούλο.  στον τρούλο ζωγράφιζαν τον Παντοκράτορα. Ο  ρυθμός αυτός ονομάστηκε βυζαντινός.
Η περίοδος αυτή ονομάστηκε μακεδονική αναγέννηση. 

Η νομοθεσία και η διοίκηση εκσυγχρονίζονται

Η κρίση της εικονομαχίας διχάζει τους Βυζαντινούς



Το Βυζάντιο φτάνει στο απόγειο της ακμ







Η ανάπτυξη των γραμμάτων & η μελέτη των αρχαίων Ελλήνων κλασσικών























ΔΡΑΣΤΗΡΙΌΤΗΤΕΣ 

1. Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι μικροκαλλιεργητές; πώς ήταν η ζωή τους; Ποιοι αυτοκράτορες πήραν μέτρα για τους προστατέψουν από τους Δυνατούς ;

Ένας μικρασιάτης μεγαλογαιοκτήμονας

    Ο Φιλάρετος, γιος του Γεωργίου από την Παφλαγονία] συγκαταλεγόταν στους ευγενείς του Πόντου και της Γαλατίας. Ήταν ζάπλουτος και κατείχε πολλά κοπάδια: εξακόσια βόδια, εκατό ζευγάρια βοδιών για όργωμα, οχτακόσια άλογα που έβοσκαν στα λιβάδια του, ογδόντα άλογα και μουλάρια που χρησίμευαν για μεταφορές, δώδεκα χιλιάδες πρόβατα.
    Ήταν επίσης ιδιοκτήτης σαράντα οκτώ εκτεταμένων αγροκτημάτων (προάστεια) που είχαν καθορισμένα όρια, ήταν ωραία και πολύ μεγάλης αξίας, καθώς από τα υψώματα που βρίσκονταν απέναντι από αυτά ανέβλυζε κάθε φορά μια πηγή που μπορούσε να αρδεύσει βαθιά τα χωράφια που χρειάζονταν πότισμα διέθετε, επίσης, πολλούς υπηρέτες και πάρα πολλά πλούτη.

Βίος αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος (τέλη 8ου αι.), έκδ. Μ.-Η. Fourmy – M. Leroy, Byzantion 9 (1934) 113-115.

 2. Διάβασε το παρακάτω κείμενο  και κατάγραψε τις βασικές τροφές των αγροτών

Η διατροφή των βυζαντινών αγροτών

Οι αγρότες είχαν μια ποικίλη διατροφή, ειδικά σε περιόδους της σταθερότητας και της ευημερίας. Το ψωμί ήταν το κυρίαρχο μέρος της διατροφής και συμπληρώνονταν από τις ελιές και το ελαιόλαδο, τα φασόλια, τα ψάρια, τα λαχανικά -  όπως το λάχανο - τα κρεμμύδια, τα πράσα, τα καρότα, το σκόρδο, τα αγγούρια και τα κολοκύθια, διάφορα φρούτα συμπεριλαμβανομένων των μήλων, των αχλαδιών, των κερασιών και των δαμάσκηνων, καθώς επίσης και του μελιού και των καρυδιών. Τα ζώα ήταν σημαντικά για την παραγωγή γάλακτος, τυριού και για το κρέας τους. Τα αυγά κότας ήταν επίσης σε μεγάλη εκτίμηση στη διατροφή τόσο του φτωχού αγρότη όσο και του αριστοκράτη.

3. Συμπληρώνω

•         Ο  Λέων ο Γ΄ο Ίσαυρος έκανε αλλαγές στη ...................., την ..................και τη .......................... Χώρισε την αυτοκρατορία σε μεγάλες περιφέρειες, ................... Όρισε σαν διοικητές ................

        

•         Μοίρασε γη στους γεωργούς ακριτικών περιοχών, με τον όρο να την καλλιεργούν οι ίδιοι και να στρατεύονται για να την προστατέψουν. Αυτοί ήταν οι ...................

•          Με την ............., μια  συλλογή  νόμων γραμμένων σε απλή ελληνική γλώσσα, που μπορούσαν όλοι να καταλάβουν,  όριζε  ότι όλοι οι πολίτες είναι ίσοι απέναντι στο νόμο και τη δικαιοσύνη.

•         Με το ....................  καθόρισε  με λεπτομέρειες τους κανόνες που ρύθμιζαν την αγροτική ζωή  και προστάτευσε την περιουσία των ελεύθερων γεωργών και των κτηνοτρόφων από την εκμετάλλευση των μεγαλοκτηματιών .

•          Τα μέτρα όμως που πήρε ο Λέων Γ΄ και Κων/νος ο E’  για φορολόγηση των εκκλησιαστικών κτημάτων, στράτευση των μοναχών και για την κατάργηση της λατρείας των εικόνων δυσαρέστησαν πολλούς με αποτέλεσμα ο λαός να χωριστεί σε δύο παρατάξεις, τους........................... και τους ................... .

•         Στα χρόνια της ...........................δυναστείας το βυζάντιο έφτασε στο απόγειο της δόξας του. Η περίοδος αυτή ονομάστηκε ...............................του Βυζαντίου και ....................................., γιατί αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα τα γράμματα και οι τέχνες.

4. Βάζω Σ και Λ

......... Οι μικροκαλλιεργητές έμεναν σε ισόγειες, στενόχωρες κατοικίες, ενώ οι δυνατοί σε διώροφα σπίτια με βοηθητικούς χώρους.

..........  οι δυνατοί είχαν συνήθως στα χέρια τους τη διοίκηση των χωριών.

.......... σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας οι μεγαλοκτηματίες βρίσκονταν σε διαρκή ανταγωνισμό με τους μικροιδιοκτήρες, αφού οι πρώτοι αύξαναν συνεχώς την περιουσία τους σε βάρος των δεύτερων.

............. Τα ξεφτέρια ήταν εκπαιδευμένα σκυλιά που οι βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν στο κυνήγι.

............. οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο, τη βιομηχανία ή γίνονταν δημόσιοι ή ιδιωτικοί υπάλληλοι.

5. Παρατήρησε τις εικόνες και σημείωσε ασχολίες αντρών και γυναικών.