Αρθρα για (πολύ πιο ) μεγάλα παιδιά

Εβίτα Καραγεώργου, σχολική σύμβουλος : Η Αυτοαξιολόγηση Αυτοκαταργείται!

Οι μεθοδεύσεις για να πραγματοποιηθούν εν κρυπτώ τα σεμινάρια επί του έργου της ακριβοπληρωμένης αυτοαξιολόγησης,  είναι όχι μόνο προσβλητικά για την ουσία της ίδιας της διαδικασίας και το ρόλο των Σχολικών Συμβούλων σε αυτήν, αλλά είναι και εντελώς περιττές!
Η Αυτοαξιολόγηση επιτελείται ήδη στις σχολικές μονάδες:
- με τις καταργηθείσες ειδικότητες των ΕΠΑΛ και την υποχρεωτική διαθεσιμότητα των εκπαιδευτικών που αφήνουν τους μαθητές/τριες ακάλυπτους χωρίς μάθημα και χωρίς τη δυνατότητα απόκτησης τίτλων (π.χ. ΕΠΑΛ Σάμου, Τομέας Νοσηλευτικής / Βρεφοκομίας, μαθήματα Γενικής Παιδείας μόνο από Δευτέρα έως Τετάρτη).
- με τα  κενά σε εκπαιδευτικούς που ακυρώνουν την ομαλή φοίτηση των μαθητών/τριών και καθιστούν άνιση τη συμμετοχή τους στις  Πανελλαδικές Εξετάσεις (π.χ. ΕΠΑΛ Ευδήλου Ικαρίας χωρίς Οικονομολόγο, Μηχανολόγο-Ηλεκτρολόγο, Γυμν.-ΛΤ τάξεις Φούρνων χωρίς Φιλόλογο-Οικονομολόγο).
- με την υποβάθμιση των εκπαιδευτικών σε περιοδεύοντες σχολικούς επισκέπτες που διδάσκουν απνευστί τα αντικείμενα Α και Β ανάθεσης διανύοντας εξαντλητικές και επικίνδυνες αποστάσεις έως και 50 χλμ ακόμα και μέσα στην ίδια διδακτική μέρα (π.χ. Άγιος Κήρυκος-Εύδηλος Ικαρίας).
- με την αδυναμία των συλλόγων διδασκόντων ακόμα και να παρευρεθούν και να συνεδριάσουν σε ολομέλεια των σχολείων τους όπως και να εκπληρώσουν τα εξωδιδακτικά τους καθήκοντα και την επικοινωνία τους με τους γονείς και κηδεμόνες.
- με την κατάργηση της Ειδικής Αγωγής και κάθε υποστηρικτικής δομής του εκπαιδευτικού έργου των σχολείων (μεμονωμένοι και τυχαίοι διορισμοί αναπληρωτών ειδικής αγωγής- κλείσιμο του Ειδικού Σχολείου Σάμου).
- με την υποχρηματοδότηση των σχολικών μονάδων που σε ορισμένες περιπτώσεις δεν διαθέτουν ούτε τα απολύτως αναγκαία μέσα για τη λειτουργία τους.
-με την επιχείρηση οι εκπαιδευτικοί, τρομοκρατημένοι από την απειλητική για τη θέση τους και την προοπτική τους αξιολόγηση να σπεύδουν να επιμορφωθούν όπως-όπως και καταβάλλοντας υψηλότατο χρηματικό τίμημα σε αμφίβολης προέλευσης μορφωτικά κέντρα και σεμινάρια μόνο και μόνο για να αποκτήσουν βεβαιωτικούς τίτλους.
- με την εξάντληση των ψυχικών αποθεμάτων των εκπαιδευτικών και των Διευθυντών/ντριών των σχολικών μονάδων που αντί να οργανώνουν συλλογικά και να κατευθύνουν το παιδαγωγικό και μορφωτικό έργο του σχολείου τους, υποβιβάζονται σε επόπτες-πληροφοριοδότες του ηλεκτρονικού συστήματος παρακολούθησης MySchool που εγκαθιστά το Υπουργείο Παιδείας.
- με την σταδιακή προσπάθεια οι Σχολικοί Σύμβουλοι όχι μόνο να μην έχουν λόγο για κανένα από αυτούς τους σχεδιασμούς, αλλά να εκπίπτουν από αρωγοί του παιδαγωγικού και επιστημονικού έργου των σχολείων και των εκπαιδευτικών σε μεταφορείς-ελεγκτές των κεντρικών αποφάσεων της Διοίκησης.
Επειδή ως φιλόλογος,  Σχολική Σύμβουλος έχω την Παιδαγωγική Ευθύνη για τα σχολεία που προανέφερα σαν παραδείγματα, αλλά και τη γενική ευθύνη για τους καθηγητές/τριες της ειδικότητάς μου, δηλώνω απερίφραστα ότι παρ’όλες αυτές τις δυσμενείς συνθήκες οι εκπαιδευτικοί εξακολουθούν να δίνουν την ψυχή τους στο έργο τους και να κρατούν ζωντανά και όμορφα τα απομακρυσμένα αυτά ακριτικά σχολεία.
Προκειμένου το έργο αυτό των εκπαιδευτικών να ολοκληρωθεί και να συνεχιστεί κατά την τρέχουσα σχολική χρονιά, ας μην προκαλέσουμε περαιτέρω αναταράξεις στο ήδη κλονισμένο εκπαιδευτικό τοπίο. Για το λόγο αυτό  προσωπικά επέλεξα να μη μετέχω στο σεμινάριο ενημέρωσης των Σχολικών Συμβούλων του Βορείου Αιγαίου που διεξάγεται στη Μυτιλήνη σήμερα Πέμπτη 28 Νοεμβρίου 2013  όχι με τις δέουσες επιμορφωτικές συνθήκες.

 

 

 

 

 

5 Ψυχολόγοι Προτείνουν Τις 5 Πιο Αποτελεσματικές Τεχνικές Μάθησης

Μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για τις πιο αποτελεσματικές στρατηγικές και τεχνικές μάθησης για τους μαθητές όλων των ηλικιών ανοίγουν οι ψυχολόγοι John Dunlosky, Katherine A. Rawson, Elizabeth J. Marsh, Mitchell J. Nathan and Daniel T. Willingham στο τελευταίο άρθρο τους με τίτλο «PsychologistsIdentifytheBestWaystoStudy». Ενώ κάποιες τεχνικές επιταχύνουν την μάθηση διευκολύνοντας και υποβοηθώντας τον μαθητή, άλλες απλά αποτελούν χάσιμο χρόνου. Το βασικό ερώτημα που τους απασχολεί είναι ποιες τεχνικές ανήκουν στην πρώτη κατηγορία και ποιες στη δεύτερη.

Η εκπαίδευση γενικά και ειδικότερα η λεγόμενη δηλωτική γνώση αναφέρεται στο σύνολο των γενικών πληροφοριών και τεκμηριωμένων γνώσεων για ιδέες, αντικείμενα και γεγονότα του περιβάλλοντος. Ήτοι, η δηλωτική γνώση είναι η γνώση του «τι». Ωστόσο, πέρα από το «τι», το άτομο πρέπει να είναι σε θέση να μαθαίνει και το «πώς» (διαδικαστική γνώση) αλλά και «το πού και το γιατί» (υποθετική γνώση). Με άλλα λόγια, το άτομο θα πρέπει να «μάθει πώς να μαθαίνει», ήτοι να μπορεί να καθοδηγεί τη μάθησή του ώστε να είναι πιο αποτελεσματική και μακροπρόθεσμη και να εφαρμόζεται και έξω από το σχολικό περιβάλλον. Οι δεξιότητες αυτές είναι γνωστές με τον όρο «γνωστικές στρατηγικές ή στρατηγικές μάθησης» και βοηθούν τον μαθητή να διευθετεί και να καθοδηγεί τις δικές του εσωτερικές διαδικασίες μάθησης, ήτοι το πώς να κατευθύνει την προσοχή, τη μνήμη και τη σκέψη του για την επίτευξη των μαθησιακών του στόχων.

Γνωστικοί και εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι τα τελευταία 100 χρόνια έχουν αναπτύξει και αξιολογήσει μία ευρεία δέσμη στρατηγικών και τακτικών μάθησης. Οι τακτικές μάθησης αναφέρονται τις συγκεκριμένες τεχνικές που εφαρμόζει το άτομο για να επιτύχει τους μαθησιακούς του στόχους. Οι έρευνες αναφέρουν ότι οι διάφορες τεχνικές είναι αλληλοεξαρτώμενες. Μερικές από αυτές έχουν βοηθήσει σημαντικά τους μαθητές στην επίτευξη των μαθησιακών τους στόχων, ενώ άλλες έχουν βρεθεί τελειώς αναποτελεσματικές και χρονοβόρες. Ωστόσο, στην πράξη σήμερα, οι εκπαιδευτικοί δεν φαίνεται να γνωρίζουν ποιες τεχνικές είναι αποτελεσματικές με βάση εμπειρικά στοιχεία και οι μαθητές δεν έχουν διδαχθεί να χρησιμοποιούν τις τεχνικές που έχουν αποδειχθεί πιο αποτελεσματικές.

Σύμφωνα με τους ανωτέρω ψυχολόγους, μία πιθανή αιτία μπορεί να είναι η ύπαρξη πληθώρας ερευνών αναφορικά με το θέμα, γεγονός που καθιστά δύσκολο και για τους εκπαιδευτικούς αλλά και για τους μαθητές τον εντοπισμό των πιο αποτελεσματικών τεχνικών μάθησης. Οι Gagne και Briggs θεωρούν ότι αυτές οι τεχνικές μάθησης δεν μπορούν να διδαχτούν άμεσα από το δάσκαλο στον μαθητή, ούτε και ο μαθητής μπορεί να τις εντοπίσει μόνος του. Μπροστά σε αυτήν την πρόκληση, οι ανωτέρω ψυχολόγοι επιθεώρησαν 700 επιστημονικά άρθρα που αναφέρονταν σε τεχνικές μάθησης. Προκειμένου να καταλήξουν στις πιο αποτελεσματικές στρατηγικές χρησιμοποίησαν τα ακόλουθα κριτήρια:

• Η τεχνική μάθησης θα πρέπει να μπορεί να εφαρμόζεται σε διαφορετικές συνθήκες μάθησης, όπως για παράδειγμα όταν ο μαθητής δουλεύει μόνος του ή μέσα σε ομάδα.
• Η τεχνική μάθησης θα πρέπει να είναι χρήσιμη σε μαθητές όλων των ηλικιών, ικανοτήτων και γνωστικών επιπέδων
• Η τεχνική μάθησης θα πρέπει να έχει εφαρμοστεί σε αίθουσα διδασκαλίας ή σε άλλη πραγματική κατάσταση
• Η τεχνική μάθησης θα πρέπει να υποβοηθά τους μαθητές ανεξάρτητα με το αντικείμενο μάθησης και να επιτυγχάνει καλύτερες επιδόσεις ανεξάρτητα με τον τρόπο μέτρησης της επίδοσης.

Σύμφωνα, λοιπόν, με τα παραπάνω κριτήρια, οι ψυχολόγοι συνιστούν τις ακόλουθες τεχνικές μάθησης ως τις πιο αποτελεσματικές. Οι πρώτες δύο τεχνικές θεωρούνται ως οι πιο αποτελεσματικές και ακολουθούν οι υπόλοιπες τρεις. Και οι πέντε είναι απλές, κατανοητές και άμεσα εφαρμόσιμες.

1. Υποβολή Αυτό-ερωτήσεων (Self-testing)

Η συχνή αξιολόγηση της επίδοσης με αυτό-ερωτήσεις βοηθά τον μαθητή να επεξεργάζεται καλύτερα τις πληροφορίες που πρέπει να θυμάται. Υποβάλλοντας ερωτήσεις στον εαυτό του, ο μαθητής αξιολογεί το κατά πόσον κατανόησε το κείμενο και συγκεκριμένα πληροφορίες ανώτερου επιπέδου. Για παράδειγμα, σε μία μελέτη, μαθητές λυκείου κλήθηκαν να απομνημονεύσουν ζευγάρια λέξεων, τα μισά από τα οποία συμπεριλήφθηκαν σε ένα επαναληπτικό τεστ. Μία εβδομάδα αργότερα, οι μαθητές θυμήθηκαν το 35% των ζευγαριών στα οποία είχαν εξεταστεί με το τεστ, ενώ θυμήθηκαν μόνο το 4% των ζευγαριών στα οποία δεν είχαν εξεταστεί.

2. Κατάτμηση της μελέτης και της εξάσκησης σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (Distributedpractice)

Όταν η μελέτη και η εξάσκηση είναι κατατμημένη σε όλη τη διάρκεια της μαθησιακής περιόδου έχει καλύτερα και πιο μακροπρόθεσμα αποτελέσματα από ότι η μαζική μελέτη. Σύμφωνα με έρευνες, οι πληροφορίες, οι οποίες μελετώνται σε μικρά και επαναλαμβανόμενα χρονικά διαστήματα, ενεργοποιούνται περισσότερο από εκείνες οι οποίες μελετώνται γρήγορα και συσσωρευμένα. Για παράδειγμα, σε μία έρευνα, οι μαθητές κλήθηκαν να κάνουν επανάληψη τα αγγλικά ισοδύναμα ισπανικών λέξεων 6 κεφαλαίων. Το πρώτο γκρουπ έκανε την επανάληψη σε μία μέρα, το δεύτερο γκρουπ σε δύο μέρες ενώ το τρίτο γκρουπ σε 30 μέρες. Το τρίτο γκρουπ απομνημόνευσε τις λέξεις καλύτερα.

3. Αναλυτική επεξεργασία γνώσεων – ενεργητική συμμετοχή του μαθητή (Elaborativeinterrogation)

Ο μαθητής πρέπει να ενθαρρύνεται να συμμετέχει ενεργητικά στη μαθησιακή διαδικασία, ήτοι θα πρέπει να είναι σε θέση να απαντά σε ερωτήσεις ανάλυσης και αξιολόγησης των πληροφοριών-ιδεών που μαθαίνει. Οι μαθητές δεν θα πρέπει να είναι παθητικοί δέκτες των πληροφοριών αλλά να μπορούν να απαντήσουν το «γιατί», όπως π.χ., «γιατί αυτό είναι σωστό;» ή «γιατί αυτό κάνει νόημα;» κτλ. Έρευνες έχουν επισημάνει ότι η καλή επεξεργασία των πληροφοριών είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη προκειμένου να καταγραφούν οι νέες πληροφορίες στο μνημονιακό σύστημα του ατόμου. Για παράδειγμα, σε ένα πείραμα μαθητές κλήθηκαν να διαβάσουν την πρόταση «Ο πεινασμένος άνδρας μπήκε στο αυτοκίνητο». Το γκρουπ, στο οποίο εφαρμόστηκε η ενεργητική συμμετοχή, ρωτήθηκε να εξηγήσει το «γιατί». Σε ένα δεύτερο γκρουπ μαθητών δόθηκε η απάντηση «Ο πεινασμένος άνδρας μπήκε στο αυτοκίνητο για να πάει στο εστιατόριο», ενώ ένα τρίτο γκρουπ απλά διάβασε την πρόταση. Όταν κλήθηκαν να απαντήσουν στο «Ποιος άνδρας μπήκε στο αυτοκίνητο;», το πρώτο γκρουπ απάντησε 72% σωστά έναντι 37% των υπολοίπων.

4. Γνωστική σύνδεση νέων και πρότερων γνώσεων (Self-explanation)

Οι νέες γνώσεις θα πρέπει να έχουν σημασιολογικό περιεχόμενο προκειμένου να μπορέσει ο μαθητής να ενεργοποιήσει τα ανάλογα γνωστικά σχήματα για να τις αναπαραστήσει. Όπως και στην ενεργητική συμμετοχή, ο μαθητής μαθαίνει να αναζητά σημασιολογικές σχέσεις ανάμεσα στα νέα δεδομένα που μαθαίνει και στις προϋπάρχουσες γνώσεις με ερωτήσεις όπως «Ποια νέα πληροφορία μας δίνει αυτή η πρόταση;» ή «Πώς αυτή η νέα πληροφορία συνδέεται με αυτά που ήδη ξέρουμε;». Ο Ausebel υποδεικνύει ότι «ο πιο σπουδαίος απλός παράγοντας που επηρεάζει τη μάθηση, είναι αυτός που ο μαθητής γνωρίζει ήδη. Εξακρίβωσε το και δίδαξέ τον, σύμφωνα με αυτό» (Ausubel, 1978).

5. Εναλλαγή μεταξύ θεμάτων/προβλημάτων κατά την μάθηση/εξάσκηση (InterleavedPractice)

Διαισθητικά, οι μαθητές τείνουν να μελετούν τμηματικά, ολοκληρώνοντας την μελέτη ενός θέματος ή την επίλυση ενός προβλήματος πριν μεταβούν στο επόμενο. Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες επισήμαναν οφέλη, όταν ο μαθητής μαθαίνει να εναλλάσσει διαφορετικούς τύπους πληροφοριών ή προβλημάτων. Για παράδειγμα, σε μία έρευνα, φοιτητές μάθαιναν να υπολογίζουν τον όγκο τεσσάρων γεωμετρικών σχημάτων. Δουλεύοντας τμηματικά, οι φοιτητές ολοκλήρωσαν τους υπολογισμούς που αφορούσαν το πρώτο σχήμα και στη συνέχεια πέρασαν στο δεύτερο κ.ο.κ. Δουλεύοντας εναλλασσόμενα, οι φοιτητές θα μπορούσαν να κάνουν ταυτόχρονα υπολογισμούς και για τα τέσσερα σχήματα. Η έρευνα έδειξε ότι μία εβδομάδα αργότερα, η ομάδα που δούλευε εναλλασσόμενα ήταν 43% πιο ακριβής σε σχέση με την ομάδα που δούλευε τμηματικά. Η εναλλαγή βοηθά τους μαθητές να εξασκηθούν στην επιλογή της σωστής μεθόδου αλλά και στη σύγκριση διαφορετικών προβλημάτων.

Πηγές:

Ausubel, D. P. (1978), Education Psychologie. A cognitive view, N.Y: Hall Reinhardt

Dunlosky John, Rawson, Katherine A., Marsh, Elizabeth J., Nathan, Mitchell J. and Daniel T. Willingham, “Psychologists Identify the Best Ways to Study”, Scientific American, 29/8/2013

Gagne, R and Briggs, L. (1979), Principles of instructional design, N. York: Holton & Winston

Κολλιάδης Εμμανουήλ A. (2002), Γνωστική Ψυχολογία, Γνωστική Νευροεπιστήμη και Εκπαιδευτική Πράξη, Αθήνα

Μαρία ΦωτάκηΟικονομολόγο

1. Aφιέρωμα στη σχολική βία 

-  Επιθετικότητα και βία στα σχολεία : στρατηγικές αντιμετώπισης, 

  του Αναστάσιου Ματσόπουλου, Επίκ. Καθηγητή Σχολικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης

-  Σχολική βία και εκπαιδευτικά αδιέξοδα

   της Αλεξάνδρας Κορωναίου, Καθηγήτριας Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

2. Αφιέρωμα στην Επανάσταση του 1821

Ι.Η Ελληνική Επανάσταση ήταν Εθνική, παράγωγο της Γαλλικής του 1789

ΙΙ. 1821: Μια εθνική επανάσταση που ενέχει την ταξική διάσταση,  αλλά δεν είναι ταξική επανάσταση 

                                                                                                                      του Σπ. Ι. Ασδραχα

ΙΙΙ. Το ιδεολογικό στίγµα του 1821- Για ποιους λόγους έφινε η Επανάσταση και ποιοι την οργάνωσαν
                                                                           ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΚΡΕΜΜΥΔΑ

Ο Σπύρος Ασδραχάς εργάζεται αθόρυβα, αρκετά χρόνια τώρα, ανανεώνοντας την ιστορική έρευνα στην Ελλάδα και δημιουργώντας μια ιστορική συνείδηση που δεν υποκύπτει σε μόδες, αλλά στην επιστημονική ακρίβεια, την ιστορική παράδοση και την ηθική στάση. Το έργο του είναι ογκώδες και σημαντικό, με σημαντικότερους σταθμούς την επιμέλεια και το σχολιασμό των Απομνημονευμάτων του Μακρυγιάννη, τις Πραγματικότητες από τον ελληνικό 18ο αιώνα, τους Μηχανισμούς της αγροτικής οικονομίας στην Τουρκοκρατία,τη δίτομη Ελληνική Οικονομική Ιστορία και την πληθώρα των ειδικών μελετών του που αναφέρονται με τρόπο εξαιρετικά πρωτότυπο στην περίοδο της τουρκοκρατίας και της βενετοκρατίας.

Ο Βασίλης Κρεμμυδάς ανακηρύχθηκε διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης το 1972 με τη διατριβή "Το εμπόριο της Πελοποννήσου στον 18ο αιώνα". Το 1981 εκλέχτηκε υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών με το βιβλίο "Συγκυρία και εμπόριο στην προεπαναστατική Πελοπόννησο, 1793-1821". Το 1965-1967 διατέλεσε λέκτωρ των νέων ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Lyon. Επί 17 χρόνια εργάστηκε στην ιδιωτική εκπαίδευση (Λύκειο Ζηρίδη και Σχολή Μωραΐτη) και το 1979-1982 δίδαξε ως ειδικός επιστήμων στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Το 1982 εκλέχτηκε τακτικός καθηγητής στο ίδιο Πανεπιστήμιο και το 1987 καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει προσκληθεί (professeur invite) δύο φορές σε πανεπιστήμια του Παρισιού. Είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος της Επιτροπής Τέχνης και Πολιτισμού της Βουλής και διευθυντής της αυτοτελούς δημόσιας υπηρεσίας "Αρχεία Πρωθυπουργού, Υπουργών, Υφυπουργών και της Γενικής Γραμματείας της Κυβέρνησης". Τα ιδιαίτερα επιστημονικά ενδιαφέροντά του είναι προσανατολισμένα στις οικονομικές και κοινωνικές πραγματικότητες του τέλους της Τουρκοκρατίας και του ελληνικού 19ου αιώνα και σε ζητήματα της Επανάστασης του 1821 και των πρώτων δεκαετιών του βίου του ελληνικού κράτους.

Η Ελληνική Επανάσταση ήταν Εθνική, παράγωγο της Γαλλικής του 1789

του Σπ. Ι. Ασδραχα

Οι συγχρονικές καταγραφές των πεπραγμένων του 1821 δεν απόκρυψαν τη φρίκη του πολέμου. Η Ελευθερία, αντικρύζοντας το τείχος της Τριπολιτσάς, επιθυμεί να του ρίξει «φόβου, τρόμου αστροπελέκι»· η άλωση της πρωτεύουσας του Μωριά δεν έφερε άλλον ύπνο, πάρει θάνατο πικρό. Παλιότερα, προφητεύοντας, όπως λέγεται, το «ποθούμενο» ο Κοσμάς Αιτωλός, έλεγε ή υποτίθεται ότι έλεγε, ότι τούτο θα γίνει όταν το μοσχάρι θα κολυμπούσε στο αίμα. Το ίδιο πίστευε και ο Χατζή-Σεχρέτης: η εξέγερση των Βλαχαβαίων δεν εγγραφόταν στην τελεολογία του «ποθούμενου», δηλαδή την ανατροπή των όρων κυριαρχίας, γιατί δεν έγιναν αυτό που είχαν πει οι «γνωστικοί», δηλαδή οι «επαΐοντες», ότι το θεόδοτο σήμα θα ήταν η «πλεγή», το κολύμπι του μοσχαριού στο αίμα. Ωστόσο η επανάσταση του 1821 δεν περίμενε τα σήματα της προφητείας για να ξεσπάσει.

Ηταν μια επανάσταση εθνική, παράγωγο του γαλλικού 1789, όπως το κρυστάλλωσαν οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι με το σύνδρομό τους, την αρχή των εθνικοτήτων: «όλα τα έθνη πολεμούν και στους τυράννους των ορμούν», όπως σάλπισε ο «Πατριωτικός Υμνος» του Ρήγα Βελεστινλή, πριν επέλθει η απογοήτευση που ακολούθησε το Καμποφόρμιο: επανάσταση με δημοκρατική ιδεολογία, δηλαδή αστική, με αστική τάξη τους βιοτέχνες, τους καραβοκυραίους και τους εμπόρους. Δεν αντιστοιχούσαν σε μια «τρίτη τάξη» -κυριολεκτικότερα κατάσταση- που αναζητούσε τη συμμετοχή της στην εξουσία, μάλιστα ανατρέποντας τις βαθμίδες της κοινωνικής ιεραρχίας και μετατρέποντας την οριζόντια σε κάθετη κινητικότητα. Η διχοτομία κατακτητική (ισλαμική) και κατακτημένη (χριστιανική) κοινωνία μετέτρεπε την κοινωνική σύγκρουση σε σύγκρουση κυριάρχων και κυριαρχούμενων· πολιτική και όχι οικονομική.

Αστοί

Αστική λοιπόν ως προς την ιδεολογία επανάσταση, αλλά όχι επανάσταση μιας οικονομικά ισχυρής, εκτός όμως του εξουσιαστικού συστήματος, τάξης. Με δυο λόγια, οι «αστοί» δεν ήθελαν ελεύθερο χώρο, για να αναπτύξουν την οικονομία τους: δεν ήθελαν να ανατρέψουν τους όρους παραγωγής, τις παραγωγικές σχέσεις, γιατί υπήρχαν χάρη σ' αυτές. Ηθελαν και κατόρθωσαν να εθνικοποιήσουν το παρελθόν, αυτοί και οι άλλοι συντελεστές της εθνικής επανάστασης. Φυσικά την οποιαδήποτε θεωρία της επανάστασης την έδωσαν όσοι μετείχαν στην κίνηση των ιδεών, οι «λόγιοι», οι διανοούμενοι: δεν ήταν όλοι τους της ίδιας κοπής και ο διαφωτισμός στον οποίο τους εντάσσουμε δεν ήταν μονοσήμαντος· ο διαφωτισμός, κυρίως μεταρρυθμιστικός, γινόταν επαναστατικός, όταν η σύγκρουση γινόταν ανάμεσα σε κατακτητές και κατακτημένους, κυριολεκτικότερα -καθώς λέγαμε- ανάμεσα σε μια κοινωνία κατακτητική και σε μια κοινωνία κατακτημένη, με επίκοινους οικονομικούς ρόλους, αλλά μόνο μερικώς ρόλους εξουσιαστικούς.

Αυτή η διχοτομία (παρά τις μακαριότητες μιας συνεχώς αναδυόμενης σκοπιμοθηρικής ιστοριογραφίας) είχε τα επαναστατικά της προηγούμενα, καθοριζόμενα από την πολιτική συγκυρία και τους πολιτικούς σχεδιασμούς όσων έβλεπαν στην οθωμανική εγκαθίδρυση μιαν απειλή. Οι σχεδιασμοί αυτοί προέβλεπαν και μια εδαφικότητα της αποδεσμευμένης από την κατάκτηση κοινωνίας. Η επανάσταση του 1821 συνδέθηκε μ' αυτά τα προηγούμενα και η ιστοριογραφία της την ενέτασσε σε αυτά ή τη διαχώριζε απ' αυτά προσδένοντάς την στην αρχή των εθνικοτήτων: και στις δύο περιπτώσεις η οντολογική ιστορία υποτασσόταν στη θεωρία της ιστορίας. Το ζητούμενο είναι να ιδούμε πώς οι κατακτημένοι βίωναν τους όρους της κατάκτησης.

Με τρόπους διαφορετικούς; Με την αποδοχή τους, με έκδηλο παράδειγμα τους εξισλαμισμούς· με την αποδοχή τους, υπό την προϋπόθεση της διατήρησης της ιδιοπροσωπίας τους, κυρίως θρησκευτικής· με την ανταρσία, δηλαδή με τη μη αποδοχή των όρων της κατάκτησης. Με προτίμηση άλλου ηγεμόνα μερικώς ή συνολικώς ομόδοξου· τελικώς, το 1821, με την εθνική χειραφέτηση, με την εθνική κυριαρχία, έστω κι αν έφεραν ηγεμόνες από άλλους τόπους, γιατί οι ίδιοι οι χειραφετημένοι δεν είχαν ηγήτορες γενικής αποδοχής· όταν βρήκαν έναν, αυτός ήταν προσωρινός, προσδεδεμένος σε μιαν από τις προστάτιδες δυνάμεις: τον άτυχο Ιωάννη Καποδίστρια που δεν κατάφερε να ενσωματωθεί σε μιαν άλλη μακροχρόνια παράδοση, εκείνη των χρησμών και των ερμηνειών της Αποκάλυψης.

Ληστές

Αυτή η αδρομερής και όχι βέβαια συστηματική αναδρομή στη συνθετότητα των μεταλλασσόμενων συντελεστών της εθνικής, τελικώς, επανάστασης (και συνάμα στους θρύλους της), μας ξαναφέρνει στους πρωτόγονους συντελεστές της, στους ληστές, που εκφράζανε ταυτόχρονα την ανταρσία και την προσαρμογή: στους ανθρώπους της λείας. Η τελευταία ήταν μια από τις κινητήριες δυνάμεις της εθνικής επανάστασης: δεν μάζευαν τα λάφυρα μόνο στο πεδίο των μαχών· λεηλατούσαν κατακτητές και κατακτημένους, μη αρκούμενοι στη μισθοδοσία. Από νωρίς τους κατήγγειλαν, ανάμεσα στα πολλά παραδείγματα ο Γεώργιος Αναγνώστης Ιατρίδης, όταν καταγράφει τα τεκταινόμενα στην πατρίδα του, το Καρπενήσι, με σκληρούς λόγους για τους δειλούς πλιατσικολόγους επαναστάτες. Οπως ο Σολωμός, έτσι κι αυτός δεν αποκρύψανε τη σκληρότητα, ο ένας, την ιδιοτέλεια ο άλλος, της εθνικής επανάστασης. Κοντά σ' αυτούς πολλοί άλλοι, περιγραφικώς ή και καταγγελτικώς. Κοντολογίς, δεν είμαστε άμοιροι μιας άμεσης και βιωμένης μαρτυρίας που αποσιωπήθηκε αργότερα από τη μαχόμενη ιστοριογραφία. Να «ανακαλύπτουμε» και να «αποκαλύπτουμε» σήμερα τα καταγραμμένα, είναι σαν να σκοτώνουμε ψόφια λιοντάρια. Ωστόσο, αυτοί οι ληστές και άκαρδοι δεν αποτελούν ηθικές αλλά ιστορικές κατηγορίες και η ιστορία δεν είναι ηθικοκεντρική αλλά ερμηνευτική, αν θέλει να είναι επιστήμη - ή απλώς διανοητική στάση. Ο Μακρυγιάννης έγραψε μια τριπλή ιστορία: τον βίο του, τις φαντασιώσεις του και την αλληλουχία των στρατιωτικών, κυρίως, γεγονότων. Η τελευταία ιστορία αποτυπώνεται στην εικονογραφία του: η Πόλη δεν παραδόθηκε, αλλά αλώθηκε· ο κατακτητής έβαλε στο ζυγό τους κατακτημένους και τους έκαμε σκλάβους· οι ανυπόταχτοι πήραν τα βουνά και το «άμαθο παιδί», ο Ρήγας, έσπειρε το σπόρο της ελευθερίας. Πρόκειται για το ερμηνευτικό σχήμα που υιοθέτησε η «δημόσια» ιστορία. Πρόκειται επίσης για κάτι άλλο, για την κατάκτηση με τις διαμεσολαβήσεις της: με το σπαθί, με τον σταυρό και με την πείνα, θα πει ο Πάμπλο Νερούδα. Η αναλογία είναι αυτόδηλη: με τη βία, με τη θρησκευτική ετερότητα, με την ιδιοποίηση της παραγωγής.

ΠΗΓΗ: εφημ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 20-3-2011

1821: Μια εθνική επανάσταση που ενέχει την ταξική διάσταση,  αλλά δεν είναι ταξική επανάσταση

συνέντευξη του Σπυρου Ι. Ασδραχα

στους Βαγγέλη Καραμανωλάκη και  Στρατή Μπουρνάζο 

* Στις σημερινές συνθήκες της κρίσης αλλάζουν πολλά, ανάμεσά τους και τα εργαλεία με τα οποία σκεφτόμαστε το παρελθόν. Στο πλαίσιο αυτό, θεωρείτε ότι ανασηματοδοτείται η σχέση μας με το παρελθόν, και ιδιαίτερα με κρίσιμες στιγμές όπως η Επανάσταση του 1821;

* Θα έλεγα ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα σύνηθες ιστοριογραφικό δίλημμα, της αναλογίας και της επανάληψης. Σε ποιο βαθμό αναλογίες που προκύπτουν από διαφορετικές ή εν μέρει ανόμοιες δομές μπορούν να τροφοδοτήσουν τις κατανοήσεις των σημερινών φαινομένων, όπως η καπιταλιστική κρίση; Προσωπικά, θεωρώ ότι μας χρειάζονται και, με τους κατάλληλους όρους, μπορούν να συνεισφέρουν στον εμπλουτισμό των αναλυτικών εργαλείων μας.

Όπως έγραφε ο Σβορώνος σε εκείνο το επίδικο άρθρο του για την εθνογένεση, για να γνωρίσεις τις διαδοχικές συνειδητοποιήσεις ενός λαού, πρέπει να γνωρίσεις την ιστορία του. Το πρώτο που πρέπει να κάνουμε είναι να δούμε τι ακριβώς ήταν αυτό το Εικοσιένα. Καθώς πριν από το 1821 υπάρχουν μια σειρά επαναστατικών κινητοποιήσεων στον ελλαδικό χώρο, τίθεται το γνωστό ζήτημα αν η Επανάσταση του Εικοσιένα είχε το ίδιο περιεχόμενο, λ.χ., με το 1770. Θα έλεγα ότι η επισφαλής λύση προβλημάτων ορίζεται εν πολλοίς από την κακή τοποθέτησή τους. Και θεωρώ κακή τοποθέτηση του προβλήματος να ρωτάμε αν το 1770 είχε τους χαρακτήρες της Επανάστασης του 1821. Είναι σαν να λέμε ότι ο νόμος της βαρύτητας υπήρχε από την εποχή που πέφτουν τα μήλα από τη μηλιά, σαν να λέμε ότι ο προάγγελος του νόμου της βαρύτητας, που διατύπωσε ο Νεύτωνας, ήταν η παλινωδία του Πλάτωνος στον Φαίδρο: οι ψυχές που αιωρούνται, και οι βαριές ψυχές που πέφτουν.

Ένα ιστορικό φαινόμενο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως επανάσταση, αν δεν συγκεντρώνει ορισμένα χαρακτηριστικά· στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι η μετάβαση από την έννοια του γένους (που έχει τη ρίζα του στις οικουμενικότητες της εποχής και των προηγούμενων εποχών, φτάνοντας μέχρι τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και τους ελληνιστικούς χρόνους) στην έννοια του έθνους. Μέσα στη φαινομενική συνέχεια υπάρχουν ουσιώδεις ασυνέχειες. Το 1821 είναι η ανασηματοδότηση των προηγούμενων επαναστατικών κινημάτων και η μεταμόρφωσή τους, δηλαδή η προσαρμογή τους στους όρους της εποχής. Ας μην ξεχνάμε ότι είναι μια εποχή επαναστάσεων και σε άλλα μέρη, όπως στη Λατινική Αμερική.

* Αν προχωρήσουμε στο ζήτημα των συνεχειών, αλλά μετά το 1821, μπορούμε να πούμε ότι η Επανάσταση του 1821 είναι ένα είδος αντιστασιακής μήτρας, καθώς πολλές φορές, και ιδίως σε στιγμές κρίσιμες, όπως στα χρόνια της Κατοχής, γίνεται επίκληση σε αυτήν;

Θα μιλούσα με τους όρους του Φίλιππου Ηλιού για τη «χρήση της Ιστορίας». Ο Φίλιππος προσανατολιζόταν περισσότερο στη χρήση της ιστοριογραφίας, δηλαδή της ιστορικής ερμηνείας. Στο ζήτημά μας υπάρχει ένα θέμα «αναμορφώσεων» -- όπως σε έναν πίνακα ο οποίος, ανάλογα με την οπτική γωνία που τον βλέπεις, έχει διαφορετική μορφή. Ανακρατιέται όμως κάτι: η έννοια της μη συμβίωσης με την κατακτητική κοινωνία. Και έτσι, στα χρόνια της Αντίστασης, έχουμε και τη φράση «Το Εικοσιένα ξαναζεί με το λαό μαζί». Βεβαίως ξαναζεί το Εικοσιένα, επειδή υπάρχει η σύγκρουση ανάμεσα σε κατακτημένους και κατακτητές, με τη διαφορά όμως ότι τα αιτούμενα του Εικοσιένα δεν εγγράφονται στα αιτούμενα της κοινωνίας η οποία έχει προκύψει από τη Βιομηχανική Επανάσταση.

* Aς επιμείνουμε λίγο στο ζήτημα των συνεχειών και των ασυνεχειών, της σχέσης της Επανάστασης με προηγούμενα επαναστατικά κινήματα.

* Οι κατακτημένοι δεν ανέχτηκαν ποτέ την κατάκτηση. Αυτό γενικεύτηκε και εκφράστηκε μέσα από τις, κατά Δημαρά, συλλογικές συνειδήσεις. Προχείρως θα αναφερόμουν στην αντίληψη που είχε διαμορφώσει ο Μακρυγιάννης, ο άνθρωπος της παράδοσης, σχετικά με την κατάκτηση. Αυτό φαίνεται καθαρότερα όχι τόσο στο απομνημόνευμα, αλλά στις εικόνες των αδελφών Ζωγράφου. Ο Μακρυγιάννης τους βάζει αρχικά να απεικονίσουν τον σουλτάνο να λέει στον κλήρο: --Δεν παραδοθήκατε, αλλά κατακτηθήκατε, γι' αυτό σας βάζω στον ζυγό. Εν συνεχεία, εμφανίζονται οι κλέφτες που βγαίνουν στα βουνά και μετά ο Ρήγας, το αγαθό παιδί της πατρίδας, που σπέρνει τον σπόρο της Ελευθερίας. Είναι μια από τις πιο χαρακτηριστικές, ηγετικές θα έλεγα εκδηλώσεις αυτής της αντίληψης της συνεχούς αντίστασης, για την οποία ο Νίκος Σβορώνος θέλησε να μας δώσει ένα αναλυτικό εργαλείο με την παρεξηγημένη φράση του για τον αντιστασιακό χαρακτήρα της ελληνικής ιστορίας -- αλλά αυτό είναι μια ξεχωριστή συζήτηση.

Το 1821 διαφέρει από τα προηγούμενα κινήματα, αλλά έχει και ομοιότητες. Οι ομοιότητες είναι ότι όλες αυτές οι προσπάθειες για την απελευθέρωση προϋπέθεταν μια εδαφικότητα. Αυτή την εδαφικότητα ο Ρήγας την επεξέτεινε σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το Πολίτευμα είναι ένα επαναστατικό κείμενο, το οποίο αμέσως εθνικοποιήθηκε. Αν διαβάσουμε παράλληλα τον Πατριωτικό Ύμνο και το Πολίτευμα, βλέπουμε αμέσως τη μεταβολή. Το ένα είναι η αδύνατη επανάσταση που θα μετέτρεπε τη σουλτανική οικουμενικότητα σε δημοκρατική οικουμενικότητα. Το δεύτερο σκέλος, παρεπόμενο, είναι η εθνικοποίηση, στο πλαίσιο πλέον του ελλαδικού χώρου, ενωτικό στοιχείο του οποίου ήταν η παιδεία, με μια γλώσσα --την ελληνική-- που συνέχιζε να έχει οικουμενικές αξιώσεις σε όλη τη διάρκεια της οθωμανικής κατάκτησης, με μια αναφορά στην ελληνικότητα. Ποια είναι όμως η ελληνικότητα του Ρήγα; Η σύγχρονη ελληνικότητα ή η αρχαιότητα; Θεωρώ ότι είναι η αρχαιότητα· η Ελληνική Νομαρχία ή η ελληνική πολιτεία του Ρήγα δεν είναι παρά μια αναφορά στην ανασηματοδοτημένη, με θετικό τρόπο, από τη Γαλλική Επανάσταση, αρχαιότητα.

Τα πράγματα είναι ανόμοια, αλλά υπάρχει ένα νήμα που τα συνδέει. Εν ολίγοις, το 1821 είναι μια επανάσταση εθνική. Βρισκόμαστε στην εποχή της αρχής των εθνοτήτων. Είναι, ταυτόχρονα, μια επανάσταση δημοκρατική, η εκβολή της Γαλλικής Επανάστασης στους Ναπολεόντειους Πολέμους.

Ένα βασικό ζήτημα: ποιες είναι οι δεκτικότητες. Για να εμπεδωθεί η κατάκτηση, οι κατακτημένοι πρέπει να διαθέτουν δομές. Αλλιώς, δεν μπορεί να επιβληθεί. Δομές εκκλησιαστικές και κοινοτικές, συλλογικότητες δηλαδή οι οποίες δεν είναι όμοιες· η εκκλησιαστική συλλογικότητα περιέχει στοιχεία που δεν τα περιέχει η κοινοτική: στοιχεία οικουμενικά και έναν υπερτοπισμό, τον οποίο δεν τον περιέχει η κοινοτική. Αλλά αυτές οι επιμέρους συλλογικότητες ήταν έτοιμες να δεχτούν καταστατικούς χάρτες, οι οποίοι είναι πραγματικά συντάγματα. Εννοώ τα πρώτα Συντάγματα της Επανάστασης.

* Μέσα στον χρόνο όμως δεν έχουμε μεταβολές;

* Μεταβάλλονται οι νοοτροπίες, αλλά μένουν σταθερές οι οικονομικές δομές -- εκεί δεν γίνεται καμία μετατροπή. Σταθερές μένουν και οι μορφές εξουσίας, ανασηματοδοτημένες όμως με την Επανάσταση, επειδή δόθηκε γενικότερος ρόλος στις υπάρχουσες κοινωνικές αυθεντίες, είτε αυτές ήταν προυχοντικές είτε στρατιωτικές.

Τα καινούργια στρώματα προκύπτουν μέσα από τον Αγώνα. Οι αλλαγές και οι ρήξεις συνίστανται στο ότι διαμορφώνονται τα στρώματα εκείνα που έχουν εξουσία διά του Αγώνος· έχουμε τους πολιτικούς και τους στρατιωτικούς. Η μεγάλη ρήξη γίνεται στην Πελοπόννησο, η οποία, μη έχοντας την πολεμική παράδοση της χερσαίας Ελλάδας, δημιουργεί τους στρατιωτικούς, το ισχυρότερο σώμα, καθώς αυτό πρωταγωνιστεί στον πόλεμο. Αυτά τα καινούργια συλλογικά σώματα --χρησιμοποιώ πάλι τον όρο «συλλογικότητες», επειδή ο όρος «ταξικότητες» δεν είναι επιχειρησιακός εδώ-- είχαν κοινωνικό πρόγραμμα; Ο Πιπινέλης, τον οποίο αξίζει να θυμόμαστε παρά την πολιτική του τοποθέτηση, γράφει ότι τα λαϊκά συμφέροντα συνδέονται με τα συμφέροντα των στρατιωτικών. Οι στρατιωτικοί ήθελαν οικονομική βάση, και η οικονομική βάση της εποχής ήταν η γη, είτε ως καλλιεργήσιμος είτε ως οικοδομήσιμος χώρος. Για ποιους ζητάει αναδασμό της γης ο Μακρυγιάννης; Για τους στρατιωτικούς. Γι' αυτούς που, αν έμεναν χωρίς οικονομική βάση, μετά τη δημιουργία του κράτους θα γίνονταν ληστές -- το ιταλικό παράδειγμα μας δίνει χαρακτηριστικές αναλογίες. Τα σώματα αυτά αποκτούν μια ιδεολογία και μια πολιτική πρακτική.

* Έχει διαμορφωθεί η εικόνα --μια εικόνα που ενισχύθηκε και με την περσινή τηλεοπτική σειρά του ΣΚΑΪ-- των πολιτικών ως «φιλεοευρωπαϊστών» και «εκσυγχρονιστών», σε αντίθεση με τους πιο «πρωτόγονους» στρατιωτικούς. Πώς τη σχολιάζετε;

* Υπάρχει η εντύπωση ότι επικρατούσε πλήρης διχοτομία ανάμεσα στους λεγόμενους «στρατιωτικούς» και τους λεγόμενους «πολιτικούς». Η υιοθέτηση αυτής της διχοτομίας μπορεί να βοηθά ορισμένα ερμηνευτικά σχήματα, να προσφέρει κάποια δήθεν σαφή περιγράμματα κ.ο.κ., ωστόσο δεν αντιστοιχεί στην πραγματικότητα. Οι στρατιωτικοί, αγράμματοι ή ημιεγγράμματοι, σεβόμενοι τους γραμματισμένους που ταυτόχρονα τους θεωρούν υποδεέστερους, μετέχουν, με τον τρόπο τους, στο γενικό πρόβλημα. Μετέχουν μέσα από τη διάχυση των ιδεών, τις μορφές εκπολιτισμού, που διαδίδονται με την Επανάσταση. Και, παράλληλα, αποκτούν τις ίδιες οικονομικές βάσεις με τους προύχοντες. Ας διαβάσουμε τις σελίδες που αφιερώνει ο Κασομούλης στον Στουρνάρη: ο ομόλογός του προύχοντας δεν τον αποκαλούσε «καπετάν», αλλά «κυρ», επειδή οι κύριοι είχαν την οικονομική βάση, όπως ο Στουρνάρης, ο οποίος απέκτησε μεγάλη ιδιοκτησία και κοπάδια. Το ίδιο συνέβη με τον Βαρνακιώτη. Αυτή η κοινή οικονομική βάση μπορούσε να οδηγήσει σε κοινές οικονομικές συμπεριφορές με το προυχοντικό οικονομικό στρώμα, το οποίο τελικά έγινε ταξικό. Την ταξικότητα αυτή την εκφράζει με τον χαρακτηριστικότερο τρόπο ο Κανέλλος Δεληγιάννης στα απομνημονεύματά του.

Υπήρχε αυτή η σύγκλιση, πράγμα που υποδεικνύει και τo consensus, τη γενική συναίνεση, η οποία αποτελούνταν από επιμέρους συναινέσεις. Βέβαια, υπάρχουν διαφορετικοί προσανατολισμοί: προς την ομόδοξη Ρωσία, προς τη Γαλλία και τη Βρετανία -- ας σημειώσουμε εδώ το παράδοξο των ρωσόφιλων, που θεωρούν ότι πρέπει να γίνουν πλέον αγγλόφιλοι, επειδή η Αγγλία είναι η πλέον προοδευμένη και συγχρόνως ισχυρή δύναμη. Ο Φωτάκος τα δείχνει αυτά πολύ ωραία.

Δεν είναι ενιαία τα πράγματα, είναι ένα πολύπλεγμα. Και είναι ένα πολύπλεγμα, επειδή μια εθνική επανάσταση ενέχει την ταξική διάσταση, αλλά δεν είναι ταξική επανάσταση. Η ταξικότητα ενέχεται, διότι έχουν συγκροτηθεί οι συλλογικότητες εκείνες οι οποίες γίνονται τάξεις, όχι καθ' εαυτές πλέον, αλλά δι' εαυτές, μέσω του πολιτικού, μέσω του ερωτήματος πώς θα ασκήσουν την εξουσία.

* Επιστρέφοντας στο σήμερα, από όπου και ξεκινήσαμε, θα σας θέσουμε ξανά το ερώτημα της επικαιροποίησης του 1821.

* H επικαιροποίηση του 1821 έχει μία και μόνη σοβαρή διάσταση, η οποία αποκλείει τις εξυμνήσεις των ηρώων και των ηρωικών πράξεων. Και αυτή είναι η εθνικοποίηση της ταξικότητας. Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε ένα διηνεκές και υπερκείμενο φαινόμενο, της επίκλησης των εθνικών αξιών, επίκληση η οποία συνοδεύεται από πράξεις ή υποταγές, καταναγκασμούς που οδηγούν στην κατάλυση της εθνικής ανεξαρτησίας. Και ας δούμε, στο κεφάλαιο αυτό, για ποιες αιτίες περάσαμε από τις στρατιωτικές κατοχές στις οικονομικές κατοχές.

Τι σημαίνει εθνικοποίηση του ταξικού λοιπόν; Σήμερα, και όχι μόνο στη χώρα μας, βρισκόμαστε μπροστά σε μια διεύρυνση των υποτελών τάξεων. Παλιότερα μιλάγαμε για τους «ασπρογιακάδες», οι οποίοι ενσωματώνονταν στο προλεταριάτο. Σήμερα έχουμε κατάργηση της μικροαστικής και της μεσαίας αστικής τάξης, η οποία αποτελούσε το συστατικό στοιχείο της όλης εθνικής συνοχής. Δεν γίνονται προλετάριοι· γίνονται, απλούστατα, φτωχοί. Φτάνουμε σε μορφές της γενικής αποπτώχευσης, τις οποίες έχει γνωρίσει και άλλοτε η Ιστορία. Επόμενο είναι η διευρυμένη αυτή υποτελής τάξη να γίνεται υποκείμενο πολιτικής και συνάμα κοινωνικής στρατηγικής.

Λέγεται πως οι δρόμοι είναι δύο, ο διεθνικός και ο εθνικός. Νομίζω ότι οι δύο αυτοί δρόμοι συμπίπτουν εν πολλοίς. Η ιστορία των επαναστάσεων δείχνει ότι έχουν μια εδαφικότητα που συμπίπτει με το υπάρχον ή δυνάμει έθνος. Δεν αντίκειται το γενικό στο ειδικό φαινόμενο. Συνεπώς, σήμερα μια αντι-εθνική (και δεν εννοώ αντιεθνικιστική) ρητορεία είναι επιβλαβής γι' αυτό το διαφοροποιητικό εργαλείο που είναι η εθνικοποίηση της ταξικότητας.

Τι σημαίνει εθνικοποίηση; Σημαίνει ότι το σύνολο των αξιών που αποτελούσαν τη γενική συναίνεση τώρα επιμερίζεται και η μεγάλη πλειοψηφία, η πλειοψηφία που έχει μπει στη διαδικασία της αποπτώχευσης, θα μπορούσε να ανασηματοδοτήσει την έννοια της ταξικότητας. Σε ποιον θα ανήκε δυνατολογικώς ο ρόλος αυτός; Σε αυτό που αποκαλούμε Αριστερά.

Ας δεχτούμε τον χαρακτηρισμό που προέρχεται από αντιαριστερές εστίες: μιλάνε για τη «μαρξιστική Αριστερά». Ας είμαστε πιο μετριοπαθείς, ας μιλήσουμε για μια μαρξικογενή Αριστερά, η οποία κατάφερε να γίνει εθνική Αριστερά, και η οποία εκφράστηκε με το ΕΑΜ. Έχει σημασία ότι το είπαν ΕΑΜ, Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, και όχι ΛΑΜ, Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Λαϊκό χαρακτήρισαν τον στρατό, δηλαδή την αιχμή του δόρατος. Και αυτός ο λαϊκός στρατός δεν ήταν ταξικός αλλά πατριωτικός στρατός.

Επιτρέψτε μου εδώ μια παρέκβαση. Δεν συμφωνώ ότι ο αγώνας ήταν αντιφασιστικός. Ο πόλεμος στην Αλβανία ήταν πατριωτικός. Ο πόλεμος γίνεται αντιφασιστικός στη διάρκεια της Αντίστασης, όταν η Αντίσταση --μιλάω για την αριστερή Αντίσταση, και ένα μέρος της δεξιάς, όπως ο Πυρομάγλου-- ενέχει κοινωνικά αιτούμενα. Ούτε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σε όλη του διάρκεια ήταν αντιφασιστικός. Ήταν βέβαια ένας πόλεμος εναντίον των επιτιθέμενων δυνάμεων, που ήταν οι φασιστικές και οι ναζιστικές, αλλά από ένα σημείο και ύστερα σταμάτησε να είναι αντιναζιστικός -- από τη στιγμή που προδιαγραφόταν η τελική νίκη.

* Τελειώνοντας, πώς πιστεύετε λοιπόν ότι μπορεί να χρησιμεύσει σήμερα η ιστορική αναλογία;

Αν εκκρεμεί μια αξιοδότηση της ιστορικής αναλογίας --και με αυτό θα ήθελα να τελειώσω--, της ανάκλησης του παρελθόντος, αυτή θα πρέπει να απαντήσει στο τρέχον, κυρίαρχο φαινόμενο της αποπτώχευσης. Παλιότερα (μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1980), γινόταν λόγος για τις κοινωνίες των 2/3: τα 2/3 ήταν οι εύποροι, το 1/3 οι φτωχοί, και η αναλογία αυτή ίσχυε για τις υπανάπτυκτες και τις υπό ανάπτυξη χώρες. Σήμερα έχουμε μια αντιστροφή: μπορούμε να μιλήσουμε πάλι για κοινωνίες των 2/3, με τη διαφορά ότι τα 2/3 είναι οι φτωχοί, αυτοί που βρίσκονται στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας -- και αυτό ισχύει και για τις ανεπτυγμένες χώρες. Η ανάπτυξη οδήγησε στην υπανάπτυξη.

Αυτά τα βαριά προβλήματα δεν λύνονται βεβαίως από τους λογιστές που παριστάνουν τους οικονομολόγους και λένε, λ.χ., να μείνουμε οι άνθρωποι χωρίς δουλειά, να απολύσουμε 150.000 υπαλλήλους, να κουτσουρέψουμε τους μισθούς, να μην ελέγχουμε την κίνηση των τιμών. Και, για να μην ξεχνάμε τις διαφωτιστικές πλευρές της Επανάστασης του Εικοσιένα, υπάρχει σήμερα το θέμα της ανασηματοδότησης του φωτισμού των ανθρώπων, το πρόβλημα της ανάδυσης και ανάδειξης συνειδήσεων, πράγμα που σημαίνει αποφενακισμό και δημιουργία μιας κοινωνικής ηθικής αντίστοιχης με τα σύγχρονα προβλήματα.

ΠΗΓΗ: εφημ. ΑΥΓΗ, 24-3-2012 

Το ιδεολογικό στίγµα του 1821

Για ποιους λόγους έγινε η Επανάσταση και ποιοι την οργάνωσαν

 

ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΚΡΕΜΜΥΔΑ

 

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΑ "ΝΕΑ",  Πέμπτη 24 Μαρτίου 2011

Η Επανάσταση του 1821 παρουσιάζεται, από τα σίριαλ της τηλεόρασης µέχρι τα σχολικά βιβλία Ιστορίας, ως αποτέλεσµα αφύπνισης των σκλαβωµένων, γιατί τα τελευταία χρόνια πριν από το 1821 η καταπίεση από τον κατακτητή είχε γίνει αφόρητη, ως αντίδραση στον κατακτητή που ξεπέρασε κάθε όριο· παρουσιάζεται ως εξέγερση που οφείλεται στην ιδέα της ελευθερίας, αλλά οδήγησε στην ελευθερία χάρη στην επέµβαση των ξένων: ακούστηκε και αυτό τα τελευταία χρόνια, «ας µην ήταν οι ξένοι στο Ναυαρίνο...». 

Μια επανάσταση ολόκληρη εµφανίζεται ως αγανάκτηση, χωρίς µπούσουλα, που έφερε την ελευθερία χάρη στην καλοσύνη, αλλά και για το συµφέρον τους, των µεγάλων της Ευρώπης. Ολα αυτά ακυρώνουν ή δυσχεραίνουν κάθε προσπάθεια να πλησιάσουµε την ιστορική αλήθεια· το ιστορικό ψεύδος είναι πιο εύπεπτο και πιο γοητευτικό σε κοινωνίες µε ιστορική παιδεία από «µισή κι ανέσωστη» έως ανύπαρκτη και µε σχολική ιστορική παιδεία που δεν γνωρίζει άλλο από την περιγραφή – την ανώδυνη. 

Στην πραγµατικότητα, η Επανάσταση ήταν εξαιρετικά προετοιµασµένη µέχρι την παραµικρή λεπτοµέρεια και ιδεολογικά θωρακισµένη. Είχε συγκεκριµένο µπούσουλα και σαφέστατο αίτηµα. Πίσω από όλα υπάρχει µηχανισµός, η Φιλική Εταιρεία. Η προετοιµασία, η επιλογή του χρόνου, η ιδεολογική θωράκιση, η εξεύρεση υλικών µέσων ήταν έργο αυτού του µηχανισµού. 

Η Φιλική Εταιρεία είχε αποφασίσει να αρχίσει η Επανάσταση από δύο σηµεία· τις παραδουνάβιες Ηγεµονίες και την Πελοπόννησο. Φαίνεται, ότι το σχέδιο ήταν η νικηφόρα πορεία της Επανάστασης στις Ηγεµονίες να συνενωθεί µε το δεύτερο σηµείο, την Πελοπόννησο. Εκεί λοιπόν, στις Ηγεµονίες, στις24 Φεβρουαρίου 1821, από το «γενικόν στρατόπεδον του Ιασίου», κυκλοφόρησε µία Προκήρυξη µε τον τίτλο «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» και µε την υπογραφή του αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρου Υψηλάντη. Από εκεί εκπέµπεται όλη η ιδεολογία του Εικοσιένα· είναι το ιδεολογικό του µανιφέστο. 

Η προκήρυξη είναι ένα συγκροτηµένο και σοφό κείµενο· αρχίζει µε αυτό που συµβαίνει στην Ευρώπη: «Οι λαοί της Ευρώπης πολεµούντες υπέρ των ιδίων ∆ικαιωµάτων και της ελευθερίας αυτών, µας επροσκάλουν εις µίµησιν...». 

Τα λίγα αυτά λόγια είναι γεµάτα µηνύµατα· µε κυριότερα τα δύο: ότι µε τις πρώτες λέξεις συνδέεται αµέσως η Ελληνική Επανάσταση µε την Ευρώπη αποκλειστικά – µάλιστα µε τους λαούς της· και ότι το σύνθηµα που προβάλλεται πρώτο πρώτο είναι τα ∆ικαιώµατα. 

Εµφανίζει, µε άλλα λόγια, ο συντάκτης της Προκήρυξης την Ελληνική Επανάσταση ώς ένα µέρος της γενικότερης επαναστατικής κινητικότητας της Ευρώπης και υποδεικνύει ως λόγο της τα ∆ικαιώµατα: δικαιώνει την Επανάσταση και προβάλλει αιτήµατα. Ας σηµειώσουµε ότι η λέξη ∆ικαιώµατα είναι από τα κεντρικότερα κηρύγµατα του ∆ιαφωτισµού. 

Ασφαλώς, πρώτο από τα ∆ικαιώµατα εγγράφεται η ελευθερία: οι λαοί της Ευρώπης, µολονότι δεν είναι υπόδουλοι σε ξένο κατακτητή, παλεύουν για περισσότερη ελευθερία, προφανώς πολιτική και κοινωνική, γιατί η ελευθερία οδηγεί στην ευδαιµονία. 

Το προσκλητήριο για συµµετοχή στην Επανάσταση, για να πάρουν οι υπόδουλοι Ελληνες τα όπλα, είναι δυνατό – κοντά στην ελευθερία και τα ∆ικαιώµατα προστέθηκε η νέα λέξη: «πατρίς». Αναγκαία ήταν και η προπαγάνδιση των καταστροφών και της υποτίµησης από τον κατακτητή: «Είναι καιρός να αποτινάξωµεν τον αφόρητον τούτον Ζυγόν, να ελευθερώσωµεν την Πατρίδα, να κρηµνίσωµεν από τα νέφη την ηµισέληνον, διά να υψώσωµεν... τον Σταυρόν, και ούτω να εκδικήσωµεν την πατρίδα και την Ορθόδοξον ηµών πίστιν από την ασεβή των ασεβών καταφρόνησιν... Η πατρίς θέλει ανταµείψη τα ευπειθή και γνήσιά της τέκνα µε τα βραβεία της δόξης και τιµής...». 

Το απόσπασµα έχει την αξία της ευρείας χρήσης της λέξης «πατρίς» – αργότερα θα κάνει την εµφάνισή της και η λέξη «πολίτης» και αυτή γνήσιο τέκνο της Γαλλικής Επανάστασης. 

Το ιδεολογικό ένδυµα του Εικοσιένα θα ολοκληρωθεί µε την αναφορά στους αρχαίους προγόνους, που άµεσοί τους κληρονόµοι τους είναι οι υπόδουλοι Ελληνες· γίνεται λόγος όχι µόνο για ελευθερία, αλλά και για ανεξαρτησία. Το στίγµα λοιπόν είναι σαφέστατο: κάναµε την Επανάσταση µε ιδεολογικό στήριγµα τα κηρύγµατα του ∆ιαφωτισµού και µε το βλέµµα στραµµένο στη Γαλλική Επανάσταση, όπου ένας ελεύθερος λαός παλεύει για πολιτική και κοινωνική ελευθερία· διεκδικήσαµε ελευθερία και ανεξαρτησία ως ∆ικαίωµα ενθυµούµενοι τα κατορθώµατα των ένδοξων προγόνων προκειµένου να υπερασπιστούµε την ελευθερία µας. Επρόκειτο για τη µοντέρνα, την αστική ιδεολογία της εποχής: «Ας καλέσωµεν λοιπόν εκ νέου... την ελευθερίαν εις την κλασικήν γην της Ελλάδος! Ας συγκροτήσωµεν µάχην µεταξύ του Μαραθώνος και των Θερµοπυλών... Εις τα όπλα λοιπόν φίλοι, η Πατρίς Μάς Προσκαλεί!».